Gedateerd november / december 2011
Als we het eens zijn over dit goede nieuws - voorzover je het begrijpen van een slecht systeem "goed" nieuws kan noemen - dan zou ik met je willen hebben over wat er volgens mij nog ontbreekt aan jouw visie, niet met de bedoeling om deze visie te ontkrachten, verre van dat, maar om deze completer te maken. Onze economische werkelijkheid is namelijk nog veel fouter dan iedereen misschien denkt. Laten we het in het bijzonder hebben over de rente, waarvan jij zegt dat het de huur is die de bank vraagt voor geld. Maar rente is veel meer. Dit blijkt al uit de andere naam "interest", hetgeen letterlijk (Latijn) betekent: datgene wat "tussen" is. Eerst een referentie (die jou waarschijnlijk niet onbekend is): Who, the hell, is Silvio Gesell
Silvio Gesell merkte als eerste op dat er een bijzonder wezenlijk verschil bestaat tussen producten die wij maken en het geld dat wij maken. Onze producten vertonen slijtage. Het kan kort of lang duren, maar allemaal zijn ze na verloop van tijd waardeloos (let op het laatste woord). Bij voedsel is dit meteen duidelijk: al direct na consumptie is het vernietigd en dus niets meer waard. Bij andere zaken, zoals een gloeilamp, duurt het wat langer en bij een auto of een huis nog wat langer. Maar uiteindelijk vallen alle zaken ten prooi aan vernietiging. Sommige zaken worden zelfs geproduceerd in de wetenschap dat ze snel zullen worden vernietigd. Denk daarbij niet alleen aan oorlogstuig, maar denk met name aan de verpakkingen die we om ons voedsel heen draperen. Deze verpakkingen worden tegelijkertijd met de consumptie van het voedsel waardeloos. Het kan geen toeval zijn dat deze verpakkingen meestal vele malen duurder zijn dan de inhoud. Het laatste even terzijde.
Want kijken we nu naar het geld. Tegenover de korte of opzettelijk verkorte levensduur van onze spullen staat NIET een kortere levensduur van het geld. Dit is de kern geweest van het werk van Silvio Gesell. Gesell ging ervan uit dat de korte levensduur van producten een natuurlijk gegeven is. Het woord "duurzaamheid" kwam in zijn tijd nog niet voor in de woordenboeken. Daarentegen werd voor het maken van (munt)geld gebruik gemaakt van uiterst duurzame materialen: koper, zilver en goud. Er is dus een klaarblijkelijk verschil in de aard van de twee beestjes: onze spullen en ons geld. Onze spullen zijn bederfelijk, ons geld is bedoeld onbederfelijk te zijn. Niet voor niets werd, tot ver in de vorige eeuw, het geld (theoretisch) gedekt door een equivalent in goud: de goudstandaard. Een beetje godsdienstig uitgedrukt: onze spullen zijn sterfelijk, maar ons geld heeft in principe het Eeuwige Leven.
Zonder te vervallen in godsdienstig geneuzel kan men zich de terechte vraag stellen wat ons bezielt om aan een maaksel van eigen handen de onsterfelijkheid toe te kennen. De onsterfelijkheid welke in oude culturen uitsluitend aan een godheid werd toebedacht. De eerste helft van de Tien Geboden is niets anders dan een bijna wanhopige waarschuwing tegen het toekennen van zulk een goddelijkheid aan dode (en levende) dingen.
Silvio Gesell dacht de discrepantie te kunnen oplossen, niet door de spullen onsterfelijk te maken - het kwam niet eens in hem op dat zoiets mogelijk zou zijn. Maar in plaats hiervan stelde hij voor om het geld sterfelijk te maken / te laten rotten. En hiermee spande hij ons inziens het paard achter de wagen, want dit is zowiezo in strijd met ons moderne idee van "duurzaamheid". Het cynische is dat de banken inderdaad al een hele tijd bezig zijn het geld te laten "rotten", middels het mechanisme van de permanente inflatie namelijk, zoals door jou heel terecht ergens in een van je artikelen wordt opgemerkt.
Maar laten we het idee (of de volksverlakkerij) van de onsterfelijkheid van ons geld even vasthouden. Geld is dus letterlijk "duur" ofwel langlevend. Maar niet alle geld. Niet het geld dat door een pennestreek van de bank wordt aangemaakt en weer vernietigd: de hoofdsom en de aflossing. Hoofdsom en aflossing wekken geen "interesse". Nee, wat pas echt interessant is de "interest", de rente dus. Zou dit woordenspel berusten op toeval ? Of zou het een diepere grond hebben ? Zouden we inderdaad mogen stellen dat het enige "echte" geld de interest / de rente is ? Het is in ieder geval wel zo dat het geld dat met de aankoop van een product is gemoeid er nog steeds is als het product zelf allang vernietigd is. Dat geld is dus "over", het is in deze zin pure "winst". (Het is maar wat je winst noemt)
Een andere term voor rente is "risico premie". Beleggers verkopen het idee dat het geld wat ze investeren een risico loopt en dat daarvoor een vergoeding vragen redelijk is; deze vergoeding is de rente. Echter is het niet zo dat alle goederen op aarde waarin je investeert met zekerheid bederfelijk zijn ? Welk "risico" praten we dan eigenlijk over ? Het enig mogelijke risico dat je kunt lopen is het verdwijnen van goederen waar je je geld in gestoken hebt; deze vergankelijkheid is niet een waarschijnlijkheid maar een zekerheid. Dus de term "risico" is strikt genomen onzin. Nee, het echte probleem is dat, samen met het teloor gaan van de goederen, eigenlijk ook de in deze goederen geinvesteerde hoofdsom vernietigd wordt. Maar omdat wij nu eenmaal gezamenlijk hebben besloten dat ons geld niet kan rotten, moet er in plaats van de hoofdsom een ander bedrag op tafel komen. Dit laatste bedrag noemen wij rente of interest: datgene wat tussen sterfelijk en onsterfelijk in komt te staan.
Interest bestaat bij de gratie van bederfelijke spullen. Rente onstaat DOOR de vernietiging van goederen.
Als dit waar is dan is de meest zuivere vorm van rente de grondrente, het equivalent van wat de grond aan oogst zou hebben opgebracht. Want deze oogst wordt in zijn geheel en zeer snel vernietigd door menselijke consumptie. De meest doelmatige manier om "interessant" geld te "maken" is dan de productie van voedsel en vooral ook de productie van verpakkingen daaromheen. Die hebben immers de kortste levensduur. En het ermee gemoeide geld is dus het snelste meer waard(e) dan de inmiddels waardeloze goederen. Hoeveel is de soep in een blik waard in vergelijking met het blik ? Denk aan het feit dat bij supermarkten nog steeds een derde van alle consumptiegoederen belandt op de vuilnisbelt. En heb je wel eens gezien wat er bij de La Place restaurants aan groente en fruit, puur voor de weggooi, ligt uitgestald ? Is het een wonder dat onder het regime van een rente-dragende productiewijze "duurzaamheid" een holle frase is ? En onvermijdelijk altijd en per definitie een holle frase zal blijven.
Als dit waar is, dan is er ook een verklaring voor het feit dat een land als Japan voortdurend "last" heeft van een "te lage" rentestand. Goederen die in Japan worden gemaakt hebben namelijk, gemiddeld, een langere levensduur, ze zijn door de bank genomen duurzamer dan spullen die elders in de wereld worden geproduceerd. Ik heb thuis verschillende apparaten staan van Japanse makelij die het nog steeds goed doen (Sony, Yamaha, Pioneer), terwijl in principe gelijkwaardige producten van bijvoorbeeld Philips in dezelfde tijd allang de geest hebben gegeven. Als het bovenstaande waar is, dan kan het niet anders of dit drukt de rente in Japan naar beneden. Geheel in overeenstemming met de waarneming. Dan komt nu het goede nieuws. Duurzaamheid op alle fronten is kennelijk een effectieve "interest killer" en moet alleen al daarom worden nagestreefd.
Volgens sommigen de meest zuivere hypotheekvorm is de imnmiddels klassiek geworden annuiteiten hypotheek. Klassiek geworden. Dit betekent volgens mij echter alleen maar dat er vele vermommingen zijn ontstaan van dit type hypotheek. Terwijl de annuiteiten hypotheekvorm als zodanig, ondanks deze veelvuldige gedaanten, feitelijk nog steeds actueel is. Daarom wordt de annuiteiten hypotheek door mij genomen als het prototype van een hypothecaire lening. Het voert te ver om in deze brief de - jou ongetwijfeld bekende - wiskundige theorie van de annuiteiten hypotheek nog een keer uit te leggen. Eventueel kan de volgende referentie van nut zijn: theorie van de annuïteiten-hypotheek
De hoofdconclusie welke uit deze referentie kan worden getrokken wordt uitgelokt door de volgende vraag. Hoe groot moet de rentevoet van een annuiteiten hypotheek zijn opdat, gegeven de standaard looptijd van dertig jaar, de hoofdsom in zijn geheel wordt terugverdiend. Hierbij een kleine toelichting. De looptijd van een hypotheek komt overeen met de door de banken overeengekomen gemiddelde levensduur van een huis. (Ik kon dit laatste ook niet geloven, maar het is mij verteld door een bevriende financieel deskundige) Samen met de (theoretische) teloorgang van het huis wordt ook de hoofdsom vernietigd en moet dus volgens onze theorie worden gecompenseerd door een ander bedrag: de rente. Met de voor de annuiteiten hypotheek geldende wiskundige formules kan worden berekend wat het "break even point" precies is. De uitkomst is: indien rentevoet (v) en looptijd (T) zodanig ingesteld zijn dat v.T > 1.6 , dan is deze hypotheek in staat de volledige hoofdsom nog Een keer helemaal terug te verdienen. Voor de standaard looptijd van 30 jaar komt dit uit op een rentevoet van ongeveer 5 procent. Is het toeval dat de werkelijke rentes van hypotheken - mits correct (her)berekend - stelselmatig in de buurt liggen van dit percentage ?
Iets wat grijpgrage economen graag zouden willen is het voorspellen van de "term structure of interest rates", de Rente Termijn Structuur. Tja, waarom zouden ze dat nou willen .. Wat mij meteen opviel bij de studie van deze curves - een studie die ik absoluut niet heb ondernomen voor het eigen gewin - is dat ze sprekend lijken op heel andere curves, die ik nog kende van mijn studie aan de Technische Hogeschool in Eindhoven: de statistiek van kapotte (Philips) gloeilampen. Afgezien van enkele schaalfactoren heeft de "normal yield curve" (grafiek behorende bij rustige beurkoersen) exact dezelfde vorm als deze statistiek. Men kan nu proberen een match te vinden tussen de curves van het exponentiele verval - van gloeilampen en andere vergankelijke goederen - en discrete gegevens van de rente termijstructuur die op Internet zijn te vinden. Kijk en oordeel zelf:
Als onze hypothese dat rente onstaat DOOR vernietiging waar is, dan is dit een griezelige bewijs van ons gelijk en dan zijn de Grafieken des Doods in zekere zin akelig voorspelbaar. Maar zeker niet iets om blij van te worden en wat mij betreft ten enen male ongeschikt om rijkdom mee te vergaren.
Datum: 15 november 2011
Auteur: Han de Bruijn
Referenties: Werkstuk over Geld