Overzicht   Volgende

Inhoud

    Geld

  1. Het Probleem
  2. De Dingen de Baas
  3. De ErfZonde
  4. Val van de Muur
  5. Samenvatting
  6. Bronnen
Gedateerd februari 2003.

Geld

Minister Heinsbroek, van de LPF (Lijst Pim Fortuyn), kersvers en onbevangen als hij was, heeft al meteen bij zijn aantreden een schokkende ontdekking gedaan. Het blijkt namelijk dat de verschillende departementen over het algemeen weinig in de pap te brokken hebben. In feite wordt de dienst uitgemaakt door slechts één departement: het oppermachtige
Ministerie van Financiën. Onder het motto: wie het geld te verdelen heeft, maakt ook uit hoe het besteed dient te worden.

Het Probleem

Gesolliciteerd op een advertentie onder vac.nr. [ ... ]
, Ministerie van Onderwijs (,Cultuur) en Wetenschap(pen). Naar aanleiding van uw sollicitatie naar de functie van beleidsmedewerker natuurwetenschappen [ ... ] nodig ik u hierbij uit voor een oriënterend onderhoud op woensdag 19 mei 1982 om 15.00 uur Dat was nog in het oude gebouw, Thorbeckelaan 360 kamer 518 te 's-Gravenhage, voordat de appartementen in Zoetermeer werden betrokken.
Hoe gaat het tijdens een sollicitatiegesprek. Je probeert over en weer te weten te komen wat je voor elkaar kunt betekenen, nietwaar ? Niet waar ! Na een uur praten was ik er nog steeds niet achter wat ik me nu konkreet bij deze funktie zou moeten voorstellen. Tot op een gegeven moment de gespreksleider zijn geduld verloor. Ik weet het nog heel precies: Nu moet u eens goed luisteren, meneer de Bruijn. Er ligt daar bij het ministerie van Financiën een enorme berg met geld. Daarvan moet u een zo groot mogelijk deel richting Onderwijs en Wetenschappen zien te halen. En hij maakte een grote graaibeweging met beide handen. Ja, zei ik, nu is het me, eindelijk, volkomen duidelijk ... Het einde van deze sollicitatieprocedure laat zich gemakkelijk raden: In vervolg op ons gesprek [ ... ] moet ik u berichten dat de keuze helaas niet op u is gevallen.
Dit was 1982. Moet het nog twintig jaar duren voordat het een keer in de krant komt: dat alles in dit land alleen maar draait om de berg geld die bij het Ministerie van Financiën ligt ? Dit verklaart bij nader inzien een heleboel namelijk ! Het verklaart waarom een kabinet Balkenende zo sprekend leek op alle andere kabinetten die hun verkiezingsbeloften nooit zijn nagekomen. Want al zouden ze het willen, ze zouden het niet kunnen, om de simpele reden dat zij niets te vertellen hebben. Het is eigenlijk heel eenvoudig: niet de Mensen bepalen wat er met het geld gebeurt, maar het Geld bepaalt wat er met de mensen gebeurt.
Wanneer men vervolgens moet vaststellen dat zeker meer dan 20 % (twintig procent) van de Nederlandse beroepsbevolking werkzaam is in de financiële en zakelijke dienstverlening [ 1 ] , dan wordt de omvang duidelijk van de machtsconcentratie waar we hier mee te maken hebben. Op dit moment is er, denk ik, geen belangrijker vraagstuk in dit land, dan de kwestie hoe de alomtegenwoordige invloed van het geldwezen kan worden ingedamd. Hoe kunnen we bereiken dat mensen weer geld gaan verdienen om te leven, in plaats van dat zij alleen maar leven om geld te verdienen ? De bedoeling van dit artikel is - naast een stukje bewustwording voor mezelf - de verbeeldingskracht van progressief denkende mensen te prikkelen. Het is namelijk maar zeer de vraag of veranderingen kunnen worden ingezet indien partijen, ondanks alle goede bedoelingen, eenvoudig niet berekend zijn op de verstikkende overmacht van de conglomeraten rondom het Ministerie van Financiën.

De Dingen de Baas

De dode dingen lijken de baas, aldus Jan Pen in zijn boek [
5 ] op pagina 7. Twee bladzijden verderop doet Pen het mensbeeld van de traditionele economie uit de doeken. Volgens dit beeld hebben mensen behoeften en zijn ze er op uit om deze behoeften "maximaal" te bevredigen. Maar helaas zijn de middelen om onze behoeften te bevredigen in menig opzicht "schaars". Daarom moeten er keuzes worden gemaakt. Mensen zijn voortdurend in de weer met het maken van zulke keuzes. Ik denk dat zonder al te grote verdraaiing van de bronnen gesteld mag worden dat de mens hier naar voren treedt als een asociaal wezen. Met andere woorden, het mensbeeld van de traditionele economie is een beeld van individuen die voornamelijk bezig zijn met het maximaliseren van hun eigen, privé welbevinden. Onze correspondent in New York, Max Westerman, konstateert dat de bevolking daar de hele dag bezig is met niets anders dan geld verdienen, making money. En verder: de mensen hier zijn ongelofelijke egoïsten.
Het is eenvoudig in te zien dat het geld iets is wat uit de aard van de zaak niet kan functioneren binnen de grenzen van de individualiteit. Het heeft geen enkele zin om iemand die moederziel alleen in de woestijn rondloopt, op zoek naar water, op te zadelen met geld. Geld is een middel wat tussen mensen onderling circuleert, iets gemeenschappelijks, van alle mensen samen. Dit betekent dat de mens als individu geen zeggenschap kan uitoefenen over de bewegingen van het geld. Ook niet als hij president is van de Nederlandse Bank. Wellink kan bezorgde geluiden laten horen over de op- en neergaande bewegingen op de Beurs, maar hij kan er niets tegen ondernemen. Ook de spelers op de Beurs zelf kunnen er niets aan doen. Doordat de mensen zich tegenover het geld hebben opgesteld als individuen en niet als gemeenschap, zijn ze de macht kwijtgeraakt over dit Maaksel van eigen handen. Daarom heeft het Geld zich kunnen ontwikkelen als een soort van Persoonlijkheid, kompleet met een eigen humeur en met een eigen gemoedstoestand: de Stemming op de Beurs.
In het boek Luchtspiegelingen van de schrijver Belcampo staat het surrealistische verhaal De dingen de baas. Het verhaal gaat over dingen die de macht van de mensen overnemen. Zoals lakens en dekens die je vast op bed houden, kleren die niet aan willen, stoelen waar je niet meer op kunt gaan zitten. Maar dit is allemaal verzinsel natuurlijk.
Allemaal verzinsel ? Hebt u dan wel eens goed gekeken naar de STER reclame ? M&M's die in een bad chocola duiken, pleeborstels die praten. Stel je voor dat mijn inlegkruisje zich niet lekker voelt ! Dat de man van Duijvis zichzelf volkomen belachelijk maakt deert hem niet eens, want niet hij, maar de borrelnootjes hebben het voor het zeggen. De zaken zijn menselijk en de mensen zijn zakelijk geworden. Mensen zijn zaken-mensen geworden. We moeten vooral zakelijk zijn. Er is niemand meer die zegt dat we vooral menselijk moeten blijven. Zo ontwikkelt Nederland zich in rap tempo tot een land waarin de enig mogelijke belangstelling zich afspeelt in de financiële interesse-sfeer. En gevoelig betekent niet langer datgene wat je bijvoorbeeld ervaart bij een innige omhelzing. Gevoelig betekent alleen nog maar dat het Financieel Gevoelig ligt. De dode dingen lijken de baas. Dat is een te optimistisch beeld. De dode dingen zijn de baas.

De ErfZonde

Als het gaat om iemands vroege jeugd, dan kunnen in de regel alleen bepaalde gebeurtenissen, namelijk die welke een diepe indruk hebben gemaakt, opnieuw helder voor de geest worden gehaald. Eén van de dingen die ik nooit zal vergeten lijkt iets heel onnozels. Mijn moeder maakte op een gegeven moment een blik met doperwten open. De lezer moet weten dat het vlak na de oorlog was. De meeste kruidenierswaren werden los verkocht, in papieren zakken. "Canned food" was nog niet zo lang geleden komen overwaaien uit de Verenigde Staten. Eten uit blik was dus geen alledaags verschijnsel. Bovendien was het zo dat kinderen, zoals ik, in die tijd weinig speelgoed hadden. We speelden met vrijwel alles wat toevallig voorhanden was. Ik keek dus met een zekere verwachting naar dat mooie glanzende blik. Het zou zeker voor mij bestemd zijn, zodra mama het had leeggemaakt. Maar de droom viel in duigen, toen mama zei dat het lege blik scherpe kanten had en gevaarlijk was voor kinderen. Tot mijn ontzetting ging het de vuilnisbak in. Ik zie mezelf nog allerlei listen bedenken om het er weer uit te halen. En u kunt het geloven of niet, vijftig jaar na dato vind ik het nog steeds zonde om een leeg blik te moeten weggooien.
Nog niet zo lang geleden, om precies te zijn op donderdag 12 september 2002, stond er een pagina-grote advertentie op de achterkant van de Metro: Mijn 'oude' schoenen weggooien ? Dàt vind ik nou zonde ! Altijd weer blij mensen te ontmoeten die blijkbaar hetzelfde zondebesef hebben. (Wat een heerlijke dubbele bodem in het Nederlandse woord zonde) Een dergelijke advertentie is overigens uitzonderlijk. De momenten waarop tegengas wordt gegeven aan onze wegwerp-maatschappij vallen in het niet, vergeleken bij de reclame die daar dwars tegenin gaat. Goedkope frisdrank in dure blikjes. Heel gewoon tegenwoordig. Omdat alles wat duur is geld opbrengt en omdat alles om geld draait malen we er niet om, dat na één of twee slokken een blikje Cola half vol wordt weggegooid. Het heeft immers zijn geld opgebracht. En daar ging het toch om ? Mooi niet, we komen er niet mee weg, zoals intussen iedereen zou kunnen weten. De verpakking heeft weliswaar zijn geld opgebracht, de kringloop van het geld mag dan wel gesloten zijn, maar intussen hebben we verzuimd de kringloop van grondstoffen en produkten te sluiten. En dit is toch essentieel voor een doelmatige economie. Wat ernstiger is, het nageslacht wordt opgezadeld met de rommel die we maken. Wegwerpen is dus niet zomaar zonde, maar een zonde waar degenen die na ons komen last van zullen hebben. Met andere woorden: de zonde van de wegwerp-maatschappij is een erfzonde.
Als we het hebben over doelmatigheid. Is het doelmatig om 150 ml van een goedkoop pepermuntwatertje (Odol) te verpakken in een dikwandig porceleinen flesje, dat qua produktiekosten vele malen duurder is ? Alleen om er in de winkel 5.75 Euro voor te kunnen vragen. Want na gebruik is het flesje alleen maar goed voor de weggooi. Voor een inhoud van nog geen 5 cent. Wie kan met droge ogen beweren dat een dergelijke materiaal-, energie- en tijdverspilling efficiënt is ?

Val van de Muur

Steeds zijn er bewonderenswaardige mensen die het ondankbare werk op zich nemen tot in de schijnbaar onbelangrijke details verslag te doen van wat zij in de samenleving, in het hier en nu van hun eigen wereld, waarnemen. Blijkbaar in het vaste vertrouwen dat deze feiten belangrijk zullen zijn voor degenen die na hen komen. Inmiddels is de Berlijnse Muur gevallen en het verschijnsel Oostblok is nu verleden tijd. Maar hoe zouden we ooit lering kunnen trekken uit dit Grootste Maatschappelijke Experiment aller tijden, als er geen boeken zouden zijn, zoals De Sovjet Economie van Alec Nove, om al die details in terug te lezen, welke anders aan de vergetelheid dreigen te worden prijsgegeven ? En de niet geleerde lessen alsnog te kunnen leren !
Ook in de tijd van Leonid Breznjev was het al zo dat wij, verwaten Westerlingen, die naar het Oostblok op vakantie gingen, alles beter wisten dan de mensen achter het ijzeren gordijn. En het was inderdaad niet zo moeilijk om, in de ervaringen die we daar opdeden, bevestiging te vinden van alle vooroordelen die wij over het Communistische Systeem hadden. Een niet gering aantal gemeenplaatsen zou men de revue kunnen laten passeren. De evidente onvrijheid, die het communisme
in het Westen zo gehaat maakte, is er één van. Aanzienlijk minder bekend zijn, merkwaardigerwijs, de dingen waar de gewone Sovjet burger in zijn dagelijkse leven veel meer last van had. Zoals de lange wachtrijen voor de winkels, gegeven het feit dat de distributie-sector zo buitengewoon stroef draaide. Ik herinner me dat, aan het eind van een lange rij gekomen, ons doodleuk werd meegedeeld dat de sinaasappels nu op waren, maar dat er volgend jaar weer nieuwe kwamen. Naast de nadelen heb ik echter ook voordelen ervaren. De totale afwezigheid van commercie en reclame kan een ware verademing zijn. Het feit dat er in het Staatscircus een prima ijsje te krijgen was zonder merknaam. En in de winkels maar één soort jam, die echter uitstekend van smaak was. Maar eigenlijk wil ik het daar allemaal niet meer over hebben. We zijn het er in de grond van de zaak wel over eens, dat vijfjarenplannen gedoemd zijn te mislukken. En de meesten van ons zouden niet willen leven onder het verstikkende regime van een staatsgeleide economie.
Toch blijft de vraag, naar het precieze hoe en waarom van het mislukken van de grote socialistische experimenten in het Oostblok. Als men wil voorkomen, dat de globalisering van het huidige kapitalistische systeem zich blijvend kan ontplooien als het enig mogelijke economische alternatief, dan is het zaak om rekenschap af te leggen van alle destijds gemaakte fouten, teneinde een herhaling van dit debacle in de toekomst te voorkomen.
Behalve het evidente aspect van de economische onvrijheid, moeten er een aantal andere aspecten van de Sovjet Economie worden belicht, die nauwelijks onder de aandacht zijn gekomen. Behalve de zaken die samenhangen met de plan-economie, zijn er namelijk aspecten van puur monetaire aard. We vinden in [ 6 ] onder de kop Bankwezen en Krediet het volgende belangrijke detail: Het Sovjet-betaalmiddel is officiëel op de gouden standaard gebaseerd. En, zoals we vervolgens kunnen lezen in de paragraaf Kapitaalslasten: Afschrijving; Rente, ook het Sovjet systeem kende het verschijnsel rente, compleet met een echte rentevoet van 2 percent [ .. ] voor de kortlopende kredieten. De vraag die in de Inleiding van het boek wordt gesteld, wanneer er geen rente en geen pacht zouden bestaan, is dus in de praktijk niet eens aan de orde gekomen. Hoezo socialistische economie ?

==> Marx versus Gesell